"Amarakośa" ['Lessico di Amarasiṃha', o 'Lessico Immortale'], 1, 4

॥ कालवर्गः॥४॥
// kālavargaḥ // 4 //

Il Gruppo di (parole correlate al) Tempo:

Il Tempo:

कालो दिष्टोऽप्यनेहापि समयोऽप्यथ पक्षतिः ।

प्रतिपद्द्वे इमे स्त्रीत्वे तदाद्यास्तिथयो द्वयोः ॥१॥

kālo diṣṭo 'pyanehāpi samayo 'py atha pakṣatiḥ /

pratipad dve ime strītve tadādyās tithayo dvayoḥ // 1 //

kāla m. ['Tempo']

diṣṭa m. ['Tempo' (specialmente, l'orario, il tempo indicato, il tempo opportuno)]

('py)

anehas m. ['Tempo' (il 'non ostacolabile')]

(api)

samaya m. ['Occasione', 'Circostanza']

('py atha)

pakṣati f. [il 'Primo giorno (della metà di un mese lunare)]

pratipad f. [il 'Primo giorno (del Novilunio)]

(dve)

(ime) (queste due parole, sono nel genere femminile)

(strītve)

(tadādyās)

tithi f. ['Giorno Lunare']

(dvayoḥ)

घस्रो दिनाहनी वा तु क्लीबे दिवसवासरौ ।

प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषः प्रत्युषसी अपि ॥२॥

ghasro dināhanī vā tu klībe divasavāsarau /

pratyūṣo 'harmukhaṃ kalyam uṣaḥ pratyuṣasī api // 2 //

ghasra m. ['Giorno', 'Giornata']

dina n. ['Giorno', 'Giornata']

ahar n. ['Giorno', 'Giornata']

(vā tu)

(klībe) (al genere neutro)

divasa m.n. ['Giorno']

vāsara m.n. ['Tempo', 'Successione']

pratyūṣas m. ['Alba']

aharmukha n. ['Alba']

kalya n. ['Mattino']

uṣas n. ['Alba']

pratyuṣas n. ['Mattino']

(api)

व्युष्टं विभातं द्वे क्लीबे पुंसि गोसर्ग इष्यते ।

प्रभातं च दिनान्ते तु सायं सन्ध्या पितृप्रसूः ॥३॥

(vyuṣṭaṃ vibhātaṃ dve klībe puṃsi gosarga iṣyate /*)

prabhātaṃ ca dinānte tu sāyaṃ sandhyā pitṛprasūḥ // 3 //

* Semiverso non presente in tutte le edizioni.

vyuṣṭa n. ['Alba', 'Mattino']

vibhāta n. ['Alba', 'Mattino']

(dve klībe) (due parole al genere neutro)

(puṃsi) (al maschile)

gosarga m.

(iṣyate)

prabhāta n. ['Alba', 'Mattino']

(ca dinānte tu) (e poi, alla fine del giorno,)

sāya n. ['Tramonto']

sandhyā f. ['Tramonto']

pitṛprasū f. ['Tramonto', 'Crepuscolo']

Le Tre divisioni del Giorno e la Notte:

प्राह्णापराह्णमध्याह्नस्त्रिसन्ध्यमथ शर्वरी ।

निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा ॥४॥

prāhṇāparāhṇamadhyāhnastrisandhyamatha śarvarī /

niśā niśīthinī rātris triyāmā kṣaṇadā kṣapā // 4 //

prāhṇa m. ['Mattino']

aparāhṇa m. ['Pomeriggio']

madhyāhna m. ['Mezzogiorno']

(trisandhyam) (sono le tre parti del giorno)

(atha) (quindi,)

śarvarī f. ['Sera']

niśā f. ['Notte']

niśīthinī f. ['Notte']

rātri f. ['Notte']

triyāmā f. ['Notte' (contenente tre gruppi di tre ore)]

kṣaṇadā f. ['Notte']

kṣapā f. ['Notte']

विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी ।

तमिस्रा तामसी रात्रिर्ज्यौत्स्नी चन्द्रिकयान्विता ॥५॥

vibhāvarītamasvinyau rajanī yāminī tamī /

tamisrā tāmasīrātrirjyautsnī candrikayānvitā // 5 //

vibhāvarī f. ['Notte' (stellata, brillante)]

tamasvinyau f. ['Notte' (buia)]

rajanī f. ['Notte' (di colore scuro)]

yāminī f. ['Notte' (composta da ore)]

tamī f. ['Notte']

tamisrā f. ['Notte' (buia)]

tāmasī f. ['Notte' (buia)]

(rātrir) (notte)

jyautsnī f. ['Notte' (illuminata)]

(candrikayānvitā) (dotata di luce lunare)

आगामिवर्तमानार्हयुक्तायां निशि पक्षिणी ।

गणरात्रं निशा बह्व्यः प्रदोषो रजनीमुखम् ॥६॥

āgāmivartamānārhayuktāyāṃ niśi pakṣiṇī /

gaṇarātraṃ niśā bahvyaḥ pradoṣo rajanīmukham // 6 //

(āgāmivartamānārhayuktāyāṃ niśi) (una notte, con oggi e il giorno seguente, si chiama)

pakṣiṇī f. ['Nottata e giorno seguente']

gaṇarātra n. ['Serie di Nottate']

(niśābahvyaḥ) (una pluralità di nottate)

pradoṣa m. ['Sera']

rajanīmukha n. ['Sera']

अर्धरात्रनिशीथौ द्वौ द्वौ यामप्रहरौ समौ ।

स पर्वसन्धिः प्रतिपत्पञ्चदश्योर्यदन्तरम् ॥७॥

ardharātraniśīthau dvau dvau yāmapraharau samau /

sa parvasandhiḥ pratipatpañcadaśyor yad antaram // 7 //

ardharātra m. ['Mezzanotte']

niśītha m. ['Mezzanotte']

(dvau) (sono due parole)

(dvau) (due parole, sono,)

yāma m. ['Suddivisione oraria, corrispondente a tre ore']

prahara m. ['Suddivisione oraria, corrispondente a tre ore']

(samau) (entrambe di pari significato)

(sa) (il)

parvasandhi m. ['Plenilunio']

(pratipatpañcadaśyor yad antaram)

(è, tra i due che sono il quindicesimo giorno lunare e il primo giorno della metà calante del mese,

quello che è posto in mezzo)

Il Plenilunio e le Fasi Lunari:

पक्षान्तौ पञ्चदश्यौ द्वे पौर्णमासी तु पौर्णिमा ।

कलाहीने सानुमतिः पूर्णे राका निशाकरे ॥८॥

pakṣāntau pañcadaśyau dve paurṇamāsī tu paurṇimā /

kalāhīne sānumatiḥ pūrṇe rākā niśākare // 8 //

pakṣānta m. ["Ultimo giorno di una Quindicina Lunare"]

(pañcadaśyau dve) (I due quindicesimi giorni dei due cicli di mezza luna)

paurṇamāsī f. ['Plenilunio']

(tu) (poi)

paurṇimā f. ['Plenilunio']

(kalāhīne sā) (quando manca una fase lunare: )

anumati f. ['Penultimo giorno di Luna Crescente']

(pūrṇe) (quando è piena... )

rākā f. ['Plenilunio']

(niśākare) (... la Luna)

Il Novilunio:

अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसंगमः ।

सा दृष्टेन्दुः सिनीवाली सा नष्टेन्दुकला कुहूः ॥९॥

amāvāsyā tv amāvasyā darśaḥ sūryendusaṃgamaḥ /

sā dṛṣṭenduḥ sinīvālī sā naṣṭendukalā kuhūḥ // 9 //

amāvāsyā f. ['Novilunio']

(tv) (poi)

amāvasyā f. ['Novilunio']

darśa m. ['Falce Crescente' (la prima apparizione della Luna dopo il Novilunio)]

sūryendusaṃgama m. ['Di Sole e Luna, l'Unione' (il Novilunio)]

(sā dṛṣṭenduḥ) (la prima apparizione della Luna dopo il Novilunio)

sinīvālī f. ['Falce Crescente']

(sā naṣṭendukalā) (l'ultima apparizione della Luna prima del Novilunio)

kuhū f. ['Falce Calante']

Le Eclissi, il Sole e la Luna:

उपरागो ग्रहो राहुग्रस्ते त्विन्दौ च पूष्णि च ।

सोपप्लवोपरक्तौ द्द्वावग्न्युत्पात उपाहितः ॥१०॥

uparāgo graho rāhugraste tv indau ca pūṣṇi ca /

sopaplavoparaktau dvāv agnyutpāta upāhitaḥ // 10 //

uparāga m. ['Eclissi', 'Oscuramento']

graha m. ['Eclissi', 'Oscuramento']

(rāhugraste) (quando vi sia il 'divoramento' da parte di Rāhu, il Nodo Lunare,)

(tv indau ca pūṣṇi ca) (nei confronti della Luna e del Sole)

sopaplava mfn. ['Eclissato', 'Oscurato']

uparakta mfn. ['Eclissato', 'Oscurato']

(dvau) (sono due parole)

agnyutpāta m. ['Meteora']

upāhita m. ['Meteora']

Il Sole, la Luna e le suddivisioni del Tempo:

एकयोक्त्या पुष्पवन्तौ दिवाकरनिशाकरौ ।

अष्टादश निमेषास्तु काष्टा त्रिंशत्तु ताः कला ॥११॥

ekayoktyā puṣpavantau divākaraniśākarau /

aṣṭādaśa nimeṣās tu kāṣṭā triṃśat tu tāḥ kalā // 11 //

(ekayoktyā) (con una parola,)

puṣpavantau m. ['I Due Fioriti',]

(divākaraniśākarau) (si intendono i due luminari, Sole e Luna)

(aṣṭādaśa) (diciotto)

nimeṣa m. [Nimeṣa; 'Battito di Ciglia', 'Apertura degli Occhi']

(tu) (poi, corrispondono a)

kāṣṭā f. [1 Kāṣṭā = 1/4 di secondo, circa]

(triṃśat tu tāḥ) (trenta di queste, sono una)

kalā f. [1 Kalā = 8 secondi, circa]

तास्तु त्रिंशत् क्षणस्ते तु मुहूर्तो द्वादशास्त्रियाम् ।

ते तु त्रिंशदहोरात्रः पक्षस्ते दशपञ्च च ॥१२॥

tās tu triṃśat kṣaṇas te tu muhūrto dvādaśāstriyām /

te tu triṃśad ahorātraḥ pakṣas te daśapañca ca // 12 //

(tās tu triṃśat) (trenta di esse, costituiscono uno)

kṣaṇa m. [1 kṣaṇa = 4 minuti circa]

(te tu) (di questi, poi...)

muhūrta m.n. [1 muhūrta = 48 minuti

(dvādaśāstriyām) (...dodici) [?]

(te tu triṃśad) (di questi, poi, trenta, costituiscono)

ahorātra m. [1 ahorātra = 24 ore]

pakṣa m. [1 pakṣa = 1/2 mese

(te daśapañca ca) (e di questi, quindici)

पक्षौ पूर्वापरौ शुक्लकृष्णौ मासस्तु तावुभौ ।

द्वौ द्वौ मार्गादि मासौ स्यादृतुस्तैरयनं त्रिभिः ॥१३॥

pakṣau pūrvāparau śuklakṛṣṇau māsas tu tāv ubhau /

dvau dvau mārgādi māsau syād ṛtus tair ayanaṃ tribhiḥ // 13 //

(pakṣau pūrvāparau) (due quindicine, precedente e seguente)

(śuklakṛṣṇau) (le due chiara e scura)

māsa m. [1 māsa = 1 mese]

(tu tāv ubhau) (entrambe)

(dvau dvau) (a due a due)

mārgādi māsau syād (a comonciare dal mese di mārga (novembre-dicembre), variante: māgha)

ṛtu m. [1 ṛtu = 1 stagione di sei]

(tair) (con...)

ayana n. [1 ayana = 1 semestre]

tribhiḥ (...tre stagioni)

अयने द्वे गतिरुदग्दक्षिणार्कस्य वत्सरः ।

समरात्रिदिवे काले विषुवद्विषुवं च तत् ॥१४॥

ayane dve gatirudagdakṣiṇārkasya vatsaraḥ /

samarātridive kāle viṣuvadviṣuvaṃ ca tat // 14 //

(ayane dve) (due semestri)

(gatir) (sono il corso)

(udagdakṣiṇārkasya) (del Sole da Settentrione a Meridione, e corrispondono a)

vatsara m. [1 vatsara = 1 anno]

(samarātridive kāle) (quando notte e giorno si equivalgono, si ha)

viṣuvat n. ['Equinozio']

viṣuva n. ['Equinozio']

(ca tat)

Continua...